CHP Bursa Milletvekili Orhan SARIBAL ayçiçeğinde kuraklık zararı ve alım
fiyatlarını değerlendirdi:
Ayçiçeğini küresel ısınma ve kuraklık vurdu, rekolte düştü Ayçiçeğinde depolar ithal ürünle doldu, fiyatlar düştü Yağlı tohumlar yeterli, dengeli ve sağlıklı beslenme için belirli miktarlarda
tüketilmesi gerekli gıdalar olup, bu nedenle özellikle de bitkisel yağ sanayiinde
geniş ölçüde kullanılmaktadır. Türkiye’de genel olarak bitkisel yağ olarak ayçiçeği
tercih edilmekte ve ayçiçeği bitkisel yağ üretiminin yaklaşık yüzde 46’sını
karşılamaktadır. Dünya ayçiçeği üretiminin yüzde 71’i Rusya, Ukrayna ve Avrupa Birliği’nde
yapılmaktadır. Buna karşılık AB en büyük ithalatçı, Ukrayna en büyük ihracatçı
konumdadır. Türkiye ayçiçeği üretiminde dünyada 6’ıncı sırada olup; yağlık ayçiçeği üretiminin
yarısından fazlası Trakya ve Batı Karadeniz illerinde gerçekleştirilmekte; en çok
üretim Tekirdağ (yüzde 14), Edirne (yüzde 14), Konya (yüzde 11), Kırklareli (yüzde
10) ve Adana’da (yüzde 9) yapılmaktadır.
Bu 5 ilin toplam üretimdeki payı yüzde
58’i bulmaktadır. TÜİK verilerine göre 2022 yılında yağlık ayçiçeği üretimi 2 milyon 350 bin tondur.
Üretimin 2 milyon ton olduğunu, bu miktarın ülke ihtiyacının dörtte üçüne karşılık
geldiğini belirten Trakyabirlik yetkilileri; çiftçiye yeterli destek verilmediği için bu yıl
ekim alanlarının yaklaşık yüzde 20 oranında küçüldüğünü bildirmişlerdir. Öte
yandan son dönemde artan aşırı sıcak ve kuraklık nedeniyle Trakya’nın Çorlu gibi
bazı bölgelerinde yüzde 70’lere varan verim kayıpları meydana gelmiştir. Tüm bu
nedenlerle rekoltenin geçen yıla göre yüzde 25 düşeceği tahmin edilmektedir.
Ayçiçeği tohumu ve ham ayçiçeği yağında 31 Mayıs 2023 tarihine kadar gümrük
vergilerinin sıfır olması, ayrıca yurt dışında fiyatların düşmesi nedeniyle sanayiciler
büyük ölçekte ithalat yapmışlardır.
Dolayısıyla ayçiçeği hasadına depolar dolu
olarak girilmiş; bu durum iç piyasada talebi ve fiyatları olumsuz yönde etkilemiştir.
Halen yüzde 40 randıman ayçiçeği Adana borsasında 11,5-12 liradan işlem
görmektedir. Aşırı kurak ve sıcağın vurduğu ve rekoltenin düştüğü Trakya’da
fiyatlar bunun biraz üzerinde seyretmektedir.
Yağlı tohum ve türevleri Türkiye’nin en önemli ithalat kalemlerinden birini
oluşturmaktadır. Türkiye ayçiçeği ithalatında Avrupa Birliği’nin ardından dünyada
ikinci sırada gelmektedir. 2022 yılının ilk 6 aylık (Ocak-Haziran) döneminde
ayçiçeği tohumu ithalatı 333 bin ton iken 2023 yılının aynı döneminde 650 bin tona
yükselmiştir. Aynı şekilde 547 bin ton olan ayçiçeği yağı ithalatı da 834 bin tona
ulaşmıştır. İthalat için ödenen bedel ise dolar bazında yüzde 15 artmıştır. En fazla
ithalat Ukrayna (yüzde 66) ve Romanya’dan (yüzde 20) yapılmıştır. Türkiye aynı
zamanda rafine ayçiçeği yağı ihracatı da yapmaktadır. 2022 yılının ilk 6 ayında 250
bin ton olan ihracat, 2023 yılında 328 bin tona yükselmiştir.
Üretici için alım garantisi önemli bir unsurdur. Ancak ayçiçeği fiyatlarına müdahale
edecek bir kamu kurumu bulunmamaktadır. Ayçiçeğinde yıllardır Trakyabirlik,
Karadenizbirlik, Çukobirlik ve Konya Şeker gibi kooperatifler tarafından alım
yapılması üretimin artırılmasında önemli bir etkendir. Bu nedenle; Tarım satış ve
diğer üretici kooperatiflerine ürün alımları için kamu bankaları tarafından finansman
sağlanmalı ve bu kuruluşların depolama şartları iyileştirilmelidir.
Üretici örgütleri tarafından da dile getirilen diğer öneriler şöyle sıralanabilir;
ü Ayçiçeği tohumu ve ham ayçiçeği yağı ithalatında gümrük vergileri rekoltenin
gıda güvencesini tehlikeye sokacak seviyeye düştüğü durumlar hariç hiçbir
zaman sıfırlanmamalı, referans fiyata göre belirlenecek gümrük vergilerinin
yanı sıra ton başına sabit ek vergi konularak yerli üretim korunmalıdır.
ü Yağlık ayçiçeğinde halen kg başına 70 kuruş olan fark ödeme desteği en az
2 liraya yükseltilmelidir.
ü Ayçiçeğinde kuraklık zararı TARSİM kapsamına alınmalıdır.
ü Kamuya bağlı araştırma kuruluşlarının kuraklığa dayanıklı çeşit geliştirme
çalışmalarına hız kazandırılmalıdır.
ü Ürünleri kuraktan zarar gören çiftçilerin bankalara ve tarım kredi
kooperatiflerine olan borçları faizsiz olarak ertelenmelidir.
ü Sadece 28 Mayıs seçimlerinden sonra mazota yüzde 100, gübreye yüzde 50
zam yapılmıştır. Yıl içerisinde yapılan zamlar dikkate alınarak mazot ve gübre
destekleri artırılmalıdır.
Ayçiçeği tohumu ve ayçiçeği yağı ithalatı (Ocak-Haziran)
Ürünler Miktar (Bin Ton) Değer (Milyon Dolar)
2022 2023 2022 2023
Ayçiçeği tohumu 333 650 292 399
Ayçiçeği yağı 547 834 853 919
Toplam 1.145 1.318
Ayçiçeği tohumu ve ayçiçeği yağı ihracatı (Ocak-Haziran)
Ürünler Miktar (Bin Ton) Değer (Milyon Dolar)
2022 2023 2022 2023
Ayçiçeği tohumu 50 38 97 155
Ayçiçeği yağı 250 328 474 497
Toplam 571 652
